Aleksandra Michalak-Lewińska (1927–2022)

Z głębokim żalem żegnamy zmarłą w dniu 22 czerwca 2022 roku, w wieku 95 lat  artystę-plastyka Aleksandrę Michalak-Lewińską – długoletnią, zasłużoną  projektantkę tkanin oraz pracownika badawczego Instytutu Wzornictwa Przemysłowego. Jedną z ostatnich „pionierów” IWP.

Urodzona w 1927 roku w Klementynowie k. Piotrkowa Tryb. Absolwentka Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych; późniejszej ASP w Łodzi (Wydział Włókienniczy, pod kier. prof. Marii Obrębskiej-Stieberowej)(1953). Z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego związała się zawodowo już w trakcie studiów, w 1951 roku. W trakcie wizyty na łódzkiej uczelni założycielka IWP – Wanda Telakowska wypatrzyła zdolną studentkę i zaproponowała jej pracę w nowo powstałym Zakładzie Tkanin.

Dołączyła do wielopokoleniowej czołówki utalentowanych projektantów tkanin.  Tworzyli zarówno doświadczeni artyści, jak: Stefania i Andrzej  Milwiczowie, Anna Fiszer, Zofia Butrymowicz, Krystyna Szczepanowska oraz wkraczający dopiero  na rynek młodzi projektanci: Alicja Gutkowska-Wyszogrodzka, Danuta Paprowicz-Michno, Danuta Teler-Gęsicka, Jolanta Owidzka, Anna Orzechowska, Anna Nikołajczuk, Kazimiera Gidaszewska.

W latach 50-tych w IWP powstało kilkaset wzorów dekoracyjnych tkanin użytkowych (odzieżowych, zasłonowych, obrusowych),  w większości szybko wdrażanych  do produkcji m.in.  w Laboratorium Przemysłu Bawełnianego i Jedwabniczego w Łodzi,  Zakładach Przemysłu Lniarskiego w Walimiu a także w Zakładach „Pierwsza”, „Ortal”, „Milanówek”, „Fasty” a także krótkie serie również w IWP. Projektowano w różnych technikach i gatunkach tkanin – w tkaninach drukowanych (druku natryskowym, filmodruku, druku rotacyjnym), żakardowych, ręcznie malowanych, jedwabiu, lnie, bawełnie, tkaninach sztucznych.

 Wypracowano wówczas charakterystyczną dla stylu  lat 50-tych linię wzorów ; były to motywy abstrakcyjne, roślinne i zwierzęce oraz nawiązujące do propagowanej wtedy twórczości ludowej. Te ostatnie powstały w oparciu o motywy z ludowych wycinanek, pisanek, kilimów, koronkarstwa i malarstwa. Zorganizowano w tym celu  zespoły (kolektywy) złożone z uzdolnionych twórców ludowych – amatorów, którzy pod działali pod nadzorem profesjonalnych artystów plastyków IWP.

Była to odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie społeczne, a jednocześnie spełnienie idei Wandy Telakowskiej –  projektowania „na co dzień i dla wszystkich”.

Wyróżniającą się postacią w tym zespole była również Aleksandra Michalak-Lewińska. Autorka kilkudziesięciu projektów tkanin dekoracyjnych i odzieżowych, które wciąż zachwycają  nowatorstwem wzorów, bogactwem ornamentów i barw ; po latach wiele z nich zasłużenie stało się ikonami polskiego designu.  Współorganizatorka kolektywów ludowych – pisankarek ze wsi Krzczonów i Kunów (Lubelskie) (1954-55) ; hafciarek (Żywiecczyzna) (1957) oraz wycinankarek ze wsi Zakościele i Kraśnica (Opoczyńskie) (1962).

Po reorganizacji IWP w 1960 roku Zakład Tkanin IWP został przeniesiony do powstałego wtedy Centralnego Biura Wzornictwa Przemysłu Lekkiego. Aleksandra Lewińska pozostała w IWP, dołączając do  Zakładu Estetyki Wnętrz, gdzie kontynuowała swoje prace badawcze dotyczące roli tkaniny, barwy i światła we wnętrzu. Od 1965 roku już w ramach powstałej wtedy Pracowni (Zakładu) Barwy  opracowywała  zagadnienia kolorystyki szkół podstawowych. Był to fragment osobnego, dużego tematu IWP – kompleksowego wyposażenia „Szkół Tysiąclatek”, tj. mebli szkolnych i całych klasopracowni oraz odzieży i tornistrów dla uczniów.

W 1967 roku zajęła się tematem kolorystyki naczyń emaliowanych używanych we współczesnej kuchni. W latach 1969-70 znalazła się w Zakładzie Środowiskowych Inwencji Plastycznych kierowanym przez prof. Wandę Telakowską. Powierzono jej zadanie zorganizowania nieprofesjonalnych robotniczych  zespołów twórczych na terenie Górnego Śląska i Zagłębia. W Domu Kultury w Zabrzu, z uzdolnionymi plastycznie górnikami oraz młodzieżą, pracowała nad stworzeniem wzorów, które posłużyły do stworzenia kolekcji tkanin użytkowych.

Jednocześnie w ramach współpracy z Zakładem Szkolenia prowadziła w IWP kursy i szkolenia dla projektantów, inżynierów, pracowników przemysłu lekkiego i handlu, nauczycieli i studentów (1968-69).

W 1971 roku powróciła do Zakładu Barwy i Światła, do badań nad kolorystyką wnętrz, które kontynuowała aż do emerytury w roku 1982. Powstały wówczas nowatorskie prace, atlasy i wzorniki barw odnoszące się do wyposażenia wnętrz mieszkalnych, oceny barwności w architekturze warszawskich osiedli czy oryginalne opracowanie tabel barw środowiska przyrodniczego. Włączyła się też do powołanego w 1980 roku międzyzakładowego Zespołu zajmującego się tematem standaryzacji we wzornictwie.  W IWP opracowano wówczas zagadnienia standardowych  elementów wyposażenia wnętrz, wyrobów codziennego użytku, sprzętów AGD, tkanin. Jako specjalistka od problematyki barwy uczestniczyła w opracowaniu kart kolorów „standard” dla tych zagadnień. Po roku 1982 Artystka pozostała jeszcze czynna zawodowo jako główny specjalista w COBR Przemysłu  Lniarskiego w Żyrardowie. Współpracowała wtedy z IWP aż do roku 1989, doprowadzając do  wyprodukowania  kolekcji standardowych tkanin lniano-bawełnianych zaprojektowanych wtedy w IWP. Uwieńczeniem tych prac było zorganizowanie w IWP  dwóch dużych wystaw „Polski Len” (1989 i 1994).

Niezależnie od pracy w IWP, za zgodą dyrekcji, Aleksandra Lewińska pracowała jako inspektor wzornictwa w Ministerstwie Przemysłu Lekkiego (1952-53); konsultant w Zjednoczeniu Tkanin Jedwabnych i Dekoracyjnych (1954-67) ; kierownik artystyczny i projektant w Zakopiańskich Warsztatach Wzorcowych „Cepelia” (1955-72) ; główny specjalista ds. wzornictwa w COBR Przemysłu Lniarskiego w Żyrardowie (1972-89).

Stypendystka ONZ w krajach skandynawskich (1965), co zaowocowało szeregiem późniejszych prac i artykułów poświęconych szczególnie wzornictwu fińskiemu.

Równolegle, przez cały czas kariery zawodowej Artystka nie zaprzestała swej indywidualnej  działalności twórczej. Projektowała tkaniny unikatowe  – gobeliny, kilimy, sumaki i dywany ; w sumie powstało kilkadziesiąt wzorów.

Jej prace były pokazywane i wielokrotnie nagradzane m.in. na wystawach i konkursach krajowych i zagranicznych, stając się  ozdobą wielu kolekcji muzealnych i prywatnych. Ostatnio mogliśmy je podziwiać m.in. na wystawach „Wiecznie Młode-Polski Vintage” (2007); „Chcemy być nowocześni” (2011) a w 2021 roku na zorganizowanej przez IWP wystawie plenerowej w Galerii WZ w Warszawie. Od 2017 roku stanowią również element stałej ekspozycji wzornictwa w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Za działalność projektową wyróżniona m.in.  Srebrnym Krzyżem Zasługi, odznaką MKiS „Zasłużony Działacz Kultury” i licznymi nagrodami resortowymi.

Pani Aleksandra Michalak-Lewińska pozostanie w naszej Pamięci jako osoba serdeczna, zawsze życzliwa dla Instytutu Wzornictwa Przemysłowego. Od wielu lat, będąc już na emeryturze wielokrotnie gościła w IWP na organizowanych  wystawach i imprezach, bardzo chętnie dzieląc się bogatym doświadczeniem zawodowym oraz służąc nam swoją cenną radą i pomocą.

WYBRANE  PROJEKTY

PUBLIKACJE:

KSIĄŻKI

1. Zarys technologii druku na tkaninie.- Warszawa: Wydaw. Przemysłu Lekkiego i Spożywczego  (1964)  [wraz z Bolesławem Tarchalskim]
2. Drogi do fińskiego wzornictwa.- Warszawa: IWP  (1989)

ARTYKUŁY W CZASOPISMACH

1. Uwagi na temat metod projektowania. – Biuletyn IWP. Dod. do miesięcznika Przemysł Włókienniczy 1956 nr 3-4
2. Uwagi na temat koloryzacji wzorów. – Biuletyn IWP. Dod. do miesięcznika Przemysł Włókienniczy 1956 nr 7-8
3. Barwa w szkole.- Wiadomości IWP 1967 nr 8-9
4. Szwecja – kraj pięknego standardu.- Wiadomości IWP 1967 nr 12
5. Rodzimość i nowoczesność we wzornictwie fińskim.- Wiadomości IWP 1970 nr 9-10
6. Mieszkanie fińskie jako środowisko życia człowieka.- Wiadomości IWP 1970 nr 11-12
7. Fińska sztuka użytkowa (przemysłowa i rękodzielnicza).- Wiadomości IWP 1974 nr 5-6
8. Recenzja wystawy „Skandynawskie wzornictwo przemysłowe”, IWP 1974.-  Wiadomości IWP 1975 nr 1-2
9. Plastyk – animator w projektanckich zespołach ludowych.- Wiadomości IWP 1978 nr 4
10. Wzornictwo tkanin.-  Wiadomości IWP 1986 nr 6
11. Polski len.- Wiadomości IWP. Design 1992 nr 6

PRACE BADAWCZE IWP

1. Przeeksperymentowanie możliwości uzyskania  efektów wzorniczych w druku filmowym w asortymencie jedwabiu sztucznego i jedwabiu naturalnego wzbogacających kolekcje na rok 1955 i 1956 o nowe koncepcje wzornicze (1954-56)
2. Pisankarki ludowe projektują wzory na tkaniny przemysłowe. Metodyczny przebieg pracy (1956-57)  [wraz z Lidią Buczek]
3. Wzory i koloryzacja na tkaninach zgrzebnych (1958)  [wraz z Anną Nikołajczuk]
4. Zebranie danych dotyczących aktualnego katalogu tkanin obciągowych pod kontem ich przydatności dla potrzeb mebli tapicerowanych  (1963-64)
5. Kolorystyka szkół podstawowych  (1965-66)  [wraz z Wojciechem Sadleyem]
6. Sprecyzowanie  gam barwnych w sprzęcie gospodarstwa domowego (1967)
7. Analiza czynników wpływających na wzornictwo światowe na przykładzie wybranych krajów.  Cz. I- Finlandia  (1968)
8. Wrażeniowa kolorystyka wnętrz mieszkalnych (1972)
9. Opracowanie tabel barwowych środowiska przyrodniczego (na przykładzie barw polskiego  pejzażu) (1973)
10. Aktualne tendencje w kształtowaniu kolorystyki wnętrz mieszkalnych i ich elementów (1975)
11. Barwa w architekturze osiedli (1976)
12. Informator stosowania barwy w budownictwie mieszkaniowym.  Cz.I –  Omówienie zjawisk barwy w środowisku zurbanizowanym  (1980)
13. Barwa i tkanina standardowa we wnętrzu mieszkalnym (badania wstępne) (1981-82)

Zobacz także:

Aleksandra Michalak-Lewińska w: http://slownikprojektantow.pl/projektant/105/